Ο Μηχανισμός Συνοριακής Προσαρμογής Άνθρακα (ΜΣΠΑ) της ΕΕ είναι το εργαλείο της ΕΕ για την επιβολή δίκαιης τιμής στον άνθρακα που εκπέμπεται κατά την παραγωγή προϊόντων υψηλής έντασης άνθρακα που εισέρχονται στην ΕΕ, και για την ενθάρρυνση της καθαρότερης βιομηχανικής παραγωγής σε τρίτες χώρες.
Επιβεβαιώνοντας ότι έχει καταβληθεί τιμή για τις ενσωματωμένες εκπομπές άνθρακα που παράγονται κατά την παραγωγή ορισμένων αγαθών που εισάγονται στην ΕΕ, ο ΜΣΠΑ θα διασφαλίσει ότι η τιμή των εισαγωγών άνθρακα είναι ισοδύναμη με την τιμή άνθρακα της εγχώριας παραγωγής και ότι δεν υπονομεύονται οι κλιματικοί στόχοι της ΕΕ. Ο ΜΣΠΑ έχει σχεδιαστεί για να είναι συμβατός με τους κανόνες του ΠΟΕ.
Ο ΜΣΠΑ θα εφαρμοστεί στο οριστικό του καθεστώς από το 2026, ενώ η τρέχουσα μεταβατική φάση θα διαρκέσει μεταξύ 2023 και 2025. Αυτή η σταδιακή εισαγωγή του ΜΣΠΑ ευθυγραμμίζεται με τη σταδιακή κατάργηση της δωρεάν κατανομής δικαιωμάτων στο πλαίσιο του συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής της ΕΕ (ΣΕΔΕ) για τη στήριξη της απαλλαγής της βιομηχανίας της ΕΕ από τις ανθρακούχες εκπομπές.
Οριστικό καθεστώς ΜΣΠΑ (από το 2026)
• Οι εισαγωγείς εμπορευμάτων της ΕΕ που καλύπτονται από τον ΜΣΠΑ θα εγγράφονται στις εθνικές αρχές όπου μπορούν επίσης να αγοράζουν πιστοποιητικά ΜΣΠΑ. Η τιμή των πιστοποιητικών θα υπολογίζεται ανάλογα με την εβδομαδιαία μέση τιμή πλειστηριασμού των δικαιωμάτων του ΣΕΔΕ της ΕΕ, εκφρασμένη σε ευρώ/τόνο εκπομπών CO 2.
• Οι εισαγωγείς της ΕΕ θα δηλώνουν τις εκπομπές που ενσωματώνονται στις εισαγωγές τους και θα παραδίδουν τον αντίστοιχο αριθμό πιστοποιητικών κάθε χρόνο.
• Εάν οι εισαγωγείς μπορούν να αποδείξουν ότι έχει ήδη καταβληθεί τιμή άνθρακα κατά την παραγωγή των εισαγόμενων εμπορευμάτων, το αντίστοιχο ποσό μπορεί να αφαιρεθεί.
Μεταβατική φάση του ΜΣΠΑ (2023 — 2025)
Την 1η Οκτωβρίου 2023, ο ΜΣΠΑ τέθηκε σε εφαρμογή κατά τη μεταβατική του φάση, με την πρώτη περίοδο αναφοράς για τους εισαγωγείς να λήγει στις 31 Ιανουαρίου 2024. Η σταδιακή καθιέρωση του ΜΣΠΑ επιτρέπει μια προσεκτική, προβλέψιμη και αναλογική μετάβαση για τις επιχειρήσεις της ΕΕ και εκτός ΕΕ, καθώς και για τις δημόσιες αρχές.
Ο ΜΣΠΑ θα εφαρμοστεί αρχικά στις εισαγωγές ορισμένων αγαθών και επιλεγμένων πρόδρομων ουσιών των οποίων η παραγωγή είναι υψηλής έντασης άνθρακα και με τον σημαντικότερο κίνδυνο διαρροής άνθρακα: τσιμέντο, σίδηρος και χάλυβας, αλουμίνιο, λιπάσματα, ηλεκτρική ενέργεια και υδρογόνο. Με αυτό το διευρυμένο πεδίο εφαρμογής, ο ΜΣΠΑ θα απορροφήσει τελικά — όταν εφαρμοστεί πλήρως — περισσότερο από το 50 % των εκπομπών στους τομείς που καλύπτονται από το ΣΕΔΕ. Στόχος της μεταβατικής περιόδου είναι να χρησιμεύσει ως πιλοτική περίοδος και περίοδος μάθησης για όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη (εισαγωγείς, παραγωγούς και αρχές) και να συλλέξει χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με τις ενσωματωμένες εκπομπές, ώστε να βελτιωθεί η μεθοδολογία για την οριστική περίοδο.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι εισαγωγείς εμπορευμάτων που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής των νέων κανόνων θα πρέπει να αναφέρουν μόνο τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου που ενσωματώνονται στις εισαγωγές τους (άμεσες και έμμεσες εκπομπές), χωρίς να χρειάζεται να αγοράζουν και να παραδίδουν πιστοποιητικά. Οι έμμεσες εκπομπές θα καλυφθούν στο πεδίο εφαρμογής μετά τη μεταβατική περίοδο για ορισμένους τομείς (τσιμέντο και λιπάσματα), βάσει καθορισμένης μεθοδολογίας που περιγράφεται στον εκτελεστικό κανονισμό που δημοσιεύθηκε στις 17 Αυγούστου 2023 και στις συνοδευτικές κατευθυντήριες γραμμές.
Ο εκτελεστικός κανονισμός σχετικά με τις απαιτήσεις και τη μεθοδολογία υποβολής εκθέσεων προβλέπει κάποια ευελιξία όσον αφορά τις τιμές που χρησιμοποιούνται για τον υπολογισμό των ενσωματωμένων εκπομπών στις εισαγωγές κατά τη μεταβατική φάση. Έως το τέλος του 2024, οι εταιρείες θα έχουν την επιλογή να υποβάλλουν εκθέσεις με τρεις τρόπους: α) την πλήρη υποβολή εκθέσεων σύμφωνα με τη νέα μεθοδολογία (μέθοδος της ΕΕ)· β) υποβολή εκθέσεων βάσει ισοδύναμης μεθόδου (τρεις επιλογές)· και γ) υποβολή εκθέσεων βάσει προκαθορισμένων τιμών αναφοράς (μόνο έως τον Ιούλιο του 2024).
Από την 1η Ιανουαρίου 2025, μόνο η μέθοδος της ΕΕ θα γίνεται αποδεκτή και οι εκτιμήσεις (συμπεριλαμβανομένων των προκαθορισμένων τιμών) μπορούν να χρησιμοποιούνται για σύνθετα αγαθά μόνο εάν οι εκτιμήσεις αυτές αντιπροσωπεύουν λιγότερο από το 20 % των συνολικών ενσωματωμένων εκπομπών. Η Επιτροπή δημοσίευσε προκαθορισμένες τιμές στις 22 Δεκεμβρίου 2023. Η παρούσα έκθεση του Κοινού Κέντρου Ερευνών (ΚΚΕρ) της ΕΕ τροφοδοτεί την προετοιμασία των εν λόγω προκαθορισμένων τιμών.
Η Επιτροπή έχει επίσης αναπτύξει ειδικά εργαλεία ΤΠ για να βοηθήσει τους εισαγωγείς να εκτελέσουν και να αναφέρουν τους εν λόγω υπολογισμούς, καθώς και εις βάθος καθοδήγηση, εκπαιδευτικό υλικό και σεμινάρια για τη στήριξη των επιχειρήσεων σε αυτό το μεταβατικό στάδιο.
Η επανεξέταση της λειτουργίας του ΜΣΠΑ κατά τη μεταβατική του φάση θα ολοκληρωθεί πριν από την έναρξη ισχύος του οριστικού συστήματος. Ταυτόχρονα, το πεδίο κάλυψης του προϊόντος θα επανεξεταστεί προκειμένου να αξιολογηθεί η σκοπιμότητα συμπερίληψης άλλων αγαθών που παράγονται σε τομείς που καλύπτονται από το ΣΕΔΕ της ΕΕ στο πεδίο εφαρμογής του μηχανισμού ΜΣΠΑ, όπως ορισμένα προϊόντα επόμενου σταδίου και εκείνα που προσδιορίζονται ως κατάλληλα υποψήφια κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων. Η έκθεση θα περιλαμβάνει χρονοδιάγραμμα στο οποίο θα καθορίζεται η συμπερίληψή τους έως το 2030.
Τομείς που καλύπτονται από την πρώτη φάση του ΜΣΠΑ — το εργαλείο περιβαλλοντικής πολιτικής μας για τη μεγιστοποίηση του ευρωπαϊκού και παγκόσμιου αντικτύπου της καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής: Τσιμέντο – Σίδηρος & Χάλυβας – Αλουμίνιο – Λιπάσματα – Ηλεκτρική Ενέργεια και Υδρογόνο